ضوابط ایمنی در گودبرداری ساختمان

شرایط عمده بروز حوادث در گودبرداری‌ها

شرایط عمده بروز حوادث در گودبرداری‌ها را می‌توان به شرح زیر برشمرد:

گیر افتادن کارگران در زیر آوار ناشی از ریزش دیواره‌های گود، و مدفون شدن آنها.
فرو افتادن مصالح و اشیاء از لبه فوقانی دیواره گود به داخل گود و اصابت آن به افراد.
سقوط فرد به داخل گود.
ایمن نبودن دسترسی‌ها و راه‌های ورود به داخل گود و کافی یا مناسب نبود راه‌های فرار و خروج از داخل گود در هنگام فروریزش دیواره‌های گود.
نزدیک شدن وسایل نقلیه به لبه و فروریزش دیواره‌های گود و نیز سقوط به داخل گود، به ویژه در هنگام حرکت با دنده عقب.

تبعات صدمات جانی ناشی از حوادث گودبرداری

از جمله تبعات وارد آمدن فشار زیاد بر بدن کارگران عبارتند از: صدمه دیدن اعضای داخلی بدن، شکستگی و صدمه دیدگی پشت، شکستن استخوان‌ها، انواع خونریزی‌های داخلی، قطع نخاع و شکستن جمجمه. کلیه صدمات فوق از انواع صدمات حیاتی هستند و می‌توانند حتی موجب مرگ کارگران شوند.
شایان ذکر است که تنفس انسان، نیازمند آن است که قفسه سینه وی آزاد باشد و در خاک محصور نشده باشد، زیرا در هنگام دم که هوا وارد ریه می‌شود ریه باید آزادی عمل داشته باشد و بتواند به راحتی منبسط شود. عدم تحقق این امر می‌تواند در مدت زمان کوتاهی موجب مرگ انسان بشود. همچنین در شرایط عادی در هنگام دم که هوا وارد ریه می‌شود، انبساط ریه موجب وارد آمدن فشار به پرده بین قفسه سینه و شکم شده و در نتیجه شکم به طرف بیرون منبسط می‌شود. بالا و پایین رفتن شکم انسان در حالت خوابیدن به صورت طاق باز بر اثر تنفس ناشی از همین امر است. حتی اگر خاک قفسه سینه انسان را در بر نگیرد ولی شکم وی را محصور کند وی دچار تنگی نفس می‌شود که در درازمدت می‌تواند خطر آفرین باشد. باید توجه داشت که حتی در صورتی که فرد مصدوم در زیر خاک مدفون شود ولی سر وی بیرون از خاک باشد باز هم احتمال مرگ وی بسیار زیاد خواهد بود. یکی از دلایل این گفته آن است که در این موارد ممکن است در حین ریزش آوار سر وی دچار صدمات جدی شده باشد. همچنین در این گونه موارد ممکن است فشار خاک محصور کننده وی به ویژه خاک اطراف قفسه سینه او تا بدان حد زیاد باشد که عملاً امکان نفس کشیدن را از وی سلب کند.
در این میان مدفون شدن کارگران در زیر آوار گود از بقیه خطرناکتر است.
در صورتی که یک انسان در زیر یک مترمکعب خاک گرفتار شود، بر اثر فشار وارد بر قفسه سینه وی امکان تنفس و در عین حال فرار نخواهد داشت و صرف نظر از آن که مصدوم شده یا نشده باشد به سرعت دچار خفگی خواهد شد. لذا ملاحظه می‌شود که حتی یک مترمکعب خاک نیز می‌تواند به آسانی موجب مرگ افراد گرفتار در زیر آن بشود.

ضوابط به کاری گیری نردبانها در داخل گودها و ترانشه‌ها

برای تردد به داخل گودهای با عمق بیش از یک متر باید از نردبان، راه پله یا رمپ استفاده کرد.
در داخل ترانشه‌ها و گودها فواصل بین نردبان در امتداد طول ترانشه نباید از 30 متر بیشتر باشد. در ترانشه‌ها لبه بالایی این نردبانها باید تا حدود یک متر بالاتر از لبه ترانشه ادامه داشته باشد. در گودها نیز انتهای فوقانی نردبان‌ها می‌باید در حدود یک متر بالاتر از سطح افقی پاگرد یا کف زمین مربوطه بالای گود قرار گیرد مگر آنکه از ابزارهای دیگری به عنوان دستگیره استفاده شود. شرایط ایمنی نردبان‌ها باید به گونه‌ای باشد که امکان لغزش بر روی آنها وجود نداشته باشد.
طول نردبان‌هایی که برای تامین ارتباط بین داخل و خاج گود به کار می‌روند نباید بیش از 6 متر باشد. در گودهای با عمق بیشتر باید از چند نردبان همراه با پاگرد و یا از راه پله‌های چوبی یا فولادی مناسب استفاده کرد.
شیب نردبان‌های کارگذاشته شده میباید در حدود 90 تا 120 سانتیمتر قائم به 30 سانتیمتر افقی یعنی بین شیب‌های 3:1 (سه قائم به یک افقی) تا 4:1 (چهار قائم به یک افقی) باشد. پای نردبان‌ها را می‌باید کاملاً در محل استقرار خود تثبیت کرد.

مسیرهای عبور مرور به داخل گودها و ترانشه‌ها

مسیرهای عبور و مرور به داخل گودها و ترانشه‌ها باید کاملاً ایمن باشد. علاوه بر آن باید اقدامات لازم برای جلوگیری از برخورد احتمالی به موانع در طول این مسیرها را صورت داد.
حتی الامکان باید مسیر خروج مصالح حاصل از گودبرداری با مسیر تردد کارگران متفاوت باشد.
در تمامی مسیرهای عبور و مرور کار کارگران در صورتی که به هر علت و به هر صورت احتمال تردد از این مسیرها در ساعات تاریکی نیز وجود داشته باشد. لازم است از سیستم‌های روشنایی مطمئن و مناسبی در طول این مسیرها استفاده کرد.
در هر جایی که امکان سقوط افراد وجود داشته باشد از جمله در لبه دیواره‌های گود و نیز در مسیرهای دسترسی به داخل گود باید از نرده‌ها و یا سیستم‌های حفاظتی مناسب دیگر استفاده کرد. این نرده‌ها باید به خوبی در جای خود محکم شوند و توانایی تحمل بارهای افقی و قائم احتمالی وارد بر آنها را به خوبی داشته باشند.
حداقل عرض رمپ‌ها و راه‌های دسترسی سواره رو در مسیرهای یک طرفه، 4 متر و در مسیرهای دو طرفه 5/7 متر است. بند 12-9-2-10 مبحث دوازدهم مقرراد ملی ساختمان (ایمنی و حفاظت کار در حین اجرا)، ویرایش 1392 در گودبرداری‌ها عرض معابر و راه‌های شیبدار (رمپ) احداث بویژه وسایل نقلیه نباید کمتر از 4 متر باشد. در صورتی که یک یا دو طرف این مسیرها باز بوده و امکان لغزش و پرتاب وسایل نقلیه از آن محل‌ها وجود داشته باشد، لازم است در آن قسمت از نرده‌ها محافظ وسایل نقلیه گارد ریل استفاده کرد.
رمپها و راه‌های دسترسی را باید به طور مرتب و دقیق از نظر دارا بودن شرایط مناسب و نیز از نظر ایمنی آنها بازرسی کرد.
یکی از مهمترین نکاتی که باید در رمپ‌ها بدان توجه کرد، شیب دیواره جانبی آنها است. این شیب باید یک شیب پایدار بوده و خطر ریزش آن وجود نداشته باشد در غیر این صورت این دیواره رمپ را با اجرای سازه نگهبان مناسب ایمن کرد. متاسفانه در بسیاری از کارگاه‌های ساختمانی این امر مغفول مانده و رعایت نمی‌شود.

شکل زیر رمپ با شیب تند را نشان میدهد، عدم نصب گاردریل در لبه رمپ نیز از دیگر اشکالات این رمپ است.

استفاده از علایم هشدار دهنده

در محدوده اطراف محل گودبرداری و نیز در مسیر راه‌های دسترسی اطراف گود باید از علایم هشداردهنده مناسب استفاده کرد. این علایم باید از نوع شبرنگ باشد.
اطراف محدوده گودبرداری را باید به صورت مناسبی مشخص کرد. برای این کار میتوان از نوار خطر استفاده کرد.

وسایل حفاظت فردی و یا وسایل حفاظت انفرادی

وسایل و تجهیزات حفاظت فردی و یا وسایل و تجهیزات انفرادی (PPE) وسایلی هستند که برای حذف تماس مستقیم با عوامل زیانآور و یا مخاطره‌آمیز در محل کار، کارگران، افراد خویش فرما و سایر کسانی که در کارگاه ساختمانی فعالیت میکنند و یا به دلیلی وارد کارگاه میشوند متناسب با نوع عوامل زیانآور محل کار آنها را مورد استفاده قرارد دهند. این وسایل عبارتند از: کلاه ایمنی، عینک محافظ چشم (عینک ایمنی)، سپر محافظ صورت، ماسک تنفسی حفاظتی، گوشی حفاظتی، کفش ایمنی، پوتین ایمنی، چکمه و نیم چکمه لاستیکی، گتر حفاظتی، دستکش حفاظتی، لباس کار، پیشبند حفاظتی، جلیقه نجات، کمربند ایمنی، حمایل‌بند کامل بدن و طناب مهار.
کلیه افرادی که در داخل گودها کارکرده و یا حضور دارند، باید از کلاه ایمنی استفاده کنند. حتی حضور کوتاه مدت هر یک از افراد بدون کلاه ایمنی نیز در داخل گود اکیداً ممنوع است.

تبعات حقوقی عدم رعایت ضوابط HSE از رعایت ضوابط ایمنی کارگاه

مطابق ماده 19 قانون کار: کارفرمایان مکلفند بر اساس مصوبات شورای عالی حفاظت فنی برای تأمین حفاظت و سلامت و بهداشت کارگران در محیط کار، وسایل و امکانات لازم را تهیه و در اختیار آنان قرار داده و چگونگی کاربرد وسایل فوق الذکر را به آنان بیاموزند و در خصوص رعایت مقررات حفاظتی و بهداشتی نظارت نمایند.

مطابق بند 12-1-5-4 مبحث دوازدهم مقررات ملی ساختمان (ایمنی و حفاظت کار در حین اجرا)، ویرایش 1392

سازنده و سایر کارفرمایان کارگاه‌های ساختمانی موظفند برای تامین ایمنی، سلامت و بهداشت کارگران وسایل و تجهیزات لازم را بر اساس مقررات این مبحث تهیه و در اختیار آنها قرار دهند. وسایل و تجهیزات لازم را بر اساس مقررات این مبحث تهیه و در اختیار آنها قرار دهند. چگونگی کاربرد این وسایل را به کارگران آموخته و نیز در مورد کاربرد وسایل و تجهیزات و رعایت مقررات مذکور نظارت نمایند.

به طور کلی مسئولیت اجرای مقررات و ضوابط فنی و بهداشت کار بر عهده کافرمایان است

مطابق ماده 95 قانون کار مصوب 1369: مسئولیت اجرای مقررات و ضوابط فنی و بهداشت کار برعهده کارفرما یا مسئولین واحدهای موضوع ذکر شده در ماده 85 این قانون (قانون کار) خواهد بود. هر گاه بر اثر عدم رعایت مقررات مذکور از سوی کارفرما یا مسئولین واحد حادثهای رخ دهد، شخص کارفرما یا مسئول مذکور از نظر کیفری و حقوقی و نیز مجازاتهای مندرج در این قانون مسئول است.
مطابق ماده 2 «تصویبنامه راجع به ضوابط تشخیص موارد از کارافتادگی کلی و جزئی و یا بیماریهای ناشی از کار یا ناشی از غیر کار و فوت کارگر و میزان قصور کارفرما در انجام وظایف محوله قانونی» مصوب آبانماه 1385: بررسی حوادث ناشی از کار و تعیین میزان قصور کارفرما به عهده کار گروهی متشکل از نمایندگان وزارتخانه‌های کار و امور اجتماعی رفاه و تامین اجتماعی و بهداشت درمان و آموزش پزشکی با عنایت به موارد زیر خواهد بود:

الف- برای تامین حفاظت و سلامت بهداشت کارگران در محیط کار وسایل و امکانات لازم توسط کارفرما تهیه و در اختیار آنان قرارداده شده است.
ب- ضرورت و چگونگی کاربرد وسایل مذکور به کارگران آموزش داده شده است.
ج- کارفرما در خصوص استفاده از وسایل حفاظتی و بهداشت فردی و رعایت مقررات از ناحیه کارگر، تذکرات لازم را داده و علامات هشداردهنده لازم را در مکانهای مناسب نصب نمایند.
د- کارگر ملزم به استفاده از وسایل حفاظتی و بهداشتی فردی و اجرای دستورالعمل‌های مربوط به کارگاه و مصوبات شورای عالی حفاظت فنی است.
از جمله اقداماتی که کارفرما میتواند بر اساس وظایف نظارتی فوق انجام دهد عبارتند از:

تذکرات کتبی و شفاهی و رسمی و مستند و مکرر به کارگر در این خصوص.
استفاده از علامات هشداردهنده لازم در مکانهای مناسب در این خصوص.
اعلام موضوع عدم استفاده از این وسایل توسط کارگر به ادارات تعاون کار و رفاه اجتماعی برای انجام اقدامات قانونی از سوی آنها و کسب کمک از آنها در این خصوص.

منبع: فصل یازدهم (ضوابط HSE در گودبرداری و سازههای نگهبان) مؤلف: دکتر حمیدرضا اشرفی، ویرایش دوم 1395

مطالب مرتبط:
اقدامات پیش از شروع عملیات گودبرداری
ایمنی، سلامت و بهداشت محیط HSE