اقدامات پیش از شروع عملیات گودبرداری

پیش از شروع عملیات گودبرداری لازم است مطالعات و بررسی‌های لازم صورت گرفته و اقدامات مقتضی در این خصوص انجام شود. از جمله این اقدامات عبارتند از:

اخذ مجوزهای لازم از ادارات و سازمان‌های ذیربط، نظیر شهرداری، شرکت گاز، شرکت آب و فاضلاب، شرکت توزیع برق و نظایر آنها.
اعلام مراتب اجرایی کار به نزدیکترین ایستگاه آتشنشانی و خدمات ایمنی.
بررسی و مطالعات ژئوتکنیکی کافی قبلی.
بررسی و مطالعه تأسیسات زیرزمینی احتمالی در محل.
بررسی و مطالعه چاه‌های آب و فاضلاب و قنوات (قنات‌ها)، اعم از متروکه (در حال حاضر مورد استفاده قرار نمی‌گیرد) و دایر (در حال حاضر مورد استفاده قرار گیرد) در محل
بازرسی ساختمان‌های مجاور گود؛ صدور دستورات لازم برای تخلیه آب استخرها و کالاهای انبارها، به ویژه کالاهای سنگین یا قابل اشتعال (قابل آتش گرفتن)، در صورت لزوم و با رعایت ضوابط حقوقی و قانونی
آماده کردن کلیه تجهیزات و لوازم و دستگاه‌های مورد نیاز برای اجرای عملیات گودبرداری
آموزش نیروهای انسانی مورد نیاز و نیز به کارگیری نیروهای انسانی آموزش دیده و با تجربه
برنامه‌ریزی و زمانبندی کارهای اجرایی متناسب با شرایط کار، اوضاع جوی، و فصل انجام کار
نصب موانع حفاظتی لازم در محل‌هایی که احتمال سقوط وجود دارد
تأمین روشنایی لازم در محل گودبرداری و اطراف آن
نصب علائم اخطار دهنده مورد نیاز در محل گود و نزدیکی آن در صورت لزوم
تهویه گرد و غبار درون چاه‌ها با وسایل و تجهیزات مناسب
نصب وسایل بالابر و وینچ‌های مورد نیاز به صورتی محکم و اصولی
اجتناب از تجهیز کارگاه و احداث محل‌های استراحت کارگران و دفاتر کارگاه در پای دیواره گودها و نیز در لبه آنها.
بررسی و مطالعه نقشه ساختمانهای مجاور محل گودبرداری به ویژه سیستم سازهای و بارهای آنها در صورت امکان
بررسی وجود باغچه یا زمین زراعی دایر در مجاورت گود
برنامه‌ریزی و انجام اقدامات لازم برای بیمه انسان‌ها و اموال واقع در داخل محل گودبرداری ساختمان‌های مجاور عابران پیاده و سواره کنار گود و وسایل نقلیه پارک شده یا در حال تردد از کنار محل گودبرداری
اجتناب از تخلیه مصالح ساختمانی، نخاله‌های ساختمانی و خاک‌های مازاد حاصل از گودبرداری در لبه گود و نیز اجتناب از قرار دادن اشیاء سنگین و یا ناپایدار در لبه گود
انتخاب مجریان و مهندسان ناظر ذیصلاح گودبرداری
پایش (بررسی و مشاهده و ارزیابی وضع) مستمر دیواره‌های گود، ساختمان‌های مجاور و معابر مجاور گود پیش از انجام عملیات گودبرداری و در حین آن توسط مهندسان ذیصلاح
جلوگیری از ریزش و یا جریان یافتن آب‌های حاصل از بارش باران یا آب‌های زیرزمینی در بدنه و لبه گود
تهیه وسایل حفاظت فردی از قبیل کفش ایمنی، کلاه ایمنی، عینک محافظ چشم، ماسک تنفسی و نظایر آنها برای کارگران، آموزش روش استفاده از این وسایل به آنها و به ویژه نظارت بر به کارگیری این وسایل توسط آنها
مطالعات لازم در مورد چاه‌های آب و فاضلاب احتمالی اطراف گود و اتخاذ اقدامات پیشگیرانه لازم برای جلوگیری از فروریزش این چاه‌ها و یا ورود آب‌های آنها به دیواره و داخل گود.

اقدامات لازم در محیط اطراف گودبرداری‌ها

در صورت لزوم باید هماهنگی دستگاه‌های ذیربط، اقدامات ترافیکی مناسبی انجام داد. در این صورت باید با هماهنگی دستگاه‌های ذیربط، مسیرهای عبور ایمن و موقتی را برای ترافیک سواره یا پیاده ایجاد کرد. در این گونه موارد باید از علائم آگاهی دهنده و هشداردهنده کافی در فواصل کافی از محل ورود به مسیرهای موقت مزبور و نیز در محدوده آنها نصب کرد.
در صورتی که ورود ترافیک سواره به محل‌هایی از گودبرداری یا معابر اطراف آن خطرناک بوده و در هر حال ورود آنها بر اثر غفلت و عدم توجه رانندگان امکان پذیر باشد می‌باید از موانع ایمنی موقت و استاندارد نظیر بشکه‌های پلاستیکی حاوی ماسه با علائم شبرنگی رویه و نظایر آنها استفاده کرد.
در صورتی که در اطراف محل گودبرداری اماکن عمومی نظیر مدارس، مجتمع‌های تجاری و نظایر آنها وجود داشته باشد به کارگیری ضوابط ایمنی ویژه به منظور ارتقاء امنیت عبور و مرور سواره و پیاده الزامی است.
معمولاً در بیشتر گودبرداری‌ها، سیستم روشنایی متداول و معارف معابر برای روشن کردن محدوده اطراف گودبرداری کافی نیست. علاوه بر آن امکان خاموش بودن و یا سوختن لامپ‌های آنها نیز وجود دارد و این امر عموماً از کنترل مدیران کارگاه‌های ساختمانی خارج است. لذا باید در این گونه موارد از سیستم روشنایی موقت و کافی علاوه بر چراغ‌های هشدار دهنده و اخطار دهنده استفاده کرد.

برخی از مباحث مدیرتی در گودبرداری‌ها

علاوه بر اجرای کلیه تمهیدات لازم برای جلوگیری از ریزش دیواره گود و بروز هر گونه حادثه مطابق ضوابط و اصول مهندسی باید باز هم احتمال وقوع حوادث را مد نظر قرار داده و پیشبینی‌ها و برنامه‌ریزی‌های لازم برای انجام عملیات امداد و نجات را صورت داد.
همواره باید این نکته را مد نظر قرار داد که رعایت موارد فوق به هیچ وجه جایگزین اجرای سازه نگهبان و رعایت سایر ضوابط ژئوتکنیکی و سازهای حفاظت دیواره گود و پایدارسازی گود نمی‌شود و به هیچ وجه از مسئولیت مدیران و مسئولان کارگاه‌های ساختمانی در این خصوص نمی‌کاهد.
در دیواره‌های گودبرداری نباید به ظاهر دیواره‌های گود اعتماد کرد. کوتاهبودن عمق گودبرداری و نیز ظاهر مقاوم دیواره‌های گودها الزاماً نشانه ایمنی شرایط گود نیستند.
اگرچه گودها و ترانشه‌های عمیق به نظر خطرناک میآیند ولی بسیاری از حوادث جانی در ترانشه‌های با عمق کمتر از 2/5 متر رخ داده است. علت این امر عمق کمتر و ظاهر گول زننده گودها و ترانشه‌های اخیر و با ساده‌انگاری و سهل‌انگاری در مورد آنها است. که موجب ایجاد اعتماد کاذب در مسئولان کارگاه و در نتیجه عدم انجام اقدامات پیشگیرانه لازم می‌شود.

مسئولیتهای افراد در عملیات گودبرداری

در خصوص میزان مسئولیت حقوقی و قانونی دستگاه‌ها و افراد دخیل در امر ایمنی کارگاه‌ها، مثلاً ایمنی گودبرداری و سازه‌های نگهبان از جمله مهندسان محاسب، مهندسان ناظر، مجریان و نیز دستگاه‌های تصویب کننده یا ناظران عالیه از جمله شهرداری‌ها، سازمان‌های نظام مهندسی، سازمانهای تعاون کار و رفاه اجتماعی و نظایر آنها می‌باید یادآوری کرد که: مقولات «وظیفه، اختیارات، حقوق و مسئولیت» با یکدیگر متناسبند.

مهارت و آموزش نیروی انسانی در عملیات گودبرداری

کارفرما باید اطمینان حاصل کند که کلیه کارگران دارای مهارت و تجربه کافی در زمینه گودبرداری و ایمنی در حین کار هستند و یا اینکه کارگران فعالیت‌هایشان را زیر نظر یک سرپرست با مهارت و اطلاعات کافی انجام می‌دهند و در عین حال نیز اطلاعات و مهارتشان در حدی است که زیر نظر سرپرست مزبور می‌تواند کار را به گونه‌ای ایمن به پیش برند.
همچنین کلیه پرسنل باید تحت آموزش‌های کافی در زمینه‌های مختلف ایمنی قرار گیرند. از جمله این زمینه‌های ایمنی عبارتند از: ایمنی عمومی کارگاه، ایمنی گودبرداری، ایمنی در کار با ماشین‌آلات و ابزار، ایمنی در کار با مصالح مختلف، به کارگیری لباس‌ها و پوشش‌های ایمنی.

منبع: فصل دوازدهم (مدیریت گودبرداری در کارگاههای ساختمانی) مؤلف: دکتر حمیدرضا اشرفی، ویرایش دوم 1395

مطالب مرتبط:
ضوابط ایمنی در گودبرداری ساختمان
ایمنی، سلامت و بهداشت محیط HSE